Co to jest dysleksja, jakie są jej przyczyny i objawy u dzieci ?

Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w nauce czytania i pisania u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym.

W Polsce dysleksja występuje u 9-10% dzieci a dysortografia u 13-16% uczniów.

[crmperks-forms id=2]

U dziecka w wieku przedszkolnym, z klas 0 i 1 aż do klasy drugiej włącznie, diagnozuje się ryzyko dysleksji a nie dysleksję, ponieważ nie wszystkie dzieci rozwijają się w takim samym tempie. U niektórych dzieci można zaobserwować opóźnienie rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych, które uczestniczą w nauce czytania i pisania. (pobierz dyktanda) Pomoc pedagogiczna ukierunkowana na usprawnienie spostrzegania wzrokowego, słuchowego, orientacji przestrzennej, motoryki i ich koordynacji, może okazać się na tyle skuteczna, że dziecko nauczy się czytać i pisać. Jeśli pomoc w formie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych nie daje efektu, w trzeciej klasie należy dziecko przebadać w poradni psychologiczno-pedagogicznej pod kątem dysleksji. (poczytaj czym jest dysgrafia)

W Polsce badania nad dysleksją prowadziła w latach siedemdziesiątych prof. Halina Spionek. Obecnie problematyką dysleksji zajmują się prof. Marta Bogdanowicz – założycielka Polskiego Towarzystwa Dysleksji oraz prof. Grażyna Krasowicz – Kupis. W 1996 r. M. Bogdanowicz wprowadziła szerokie ujęcie dysleksji rozwojowej, rozumianej jako syndrom zaburzeń uczenia się czytania i pisania, w którym można wyróżnić takie formy trudności jak:

dysleksja właściwa – specyficzne trudności i zaburzenia w nauce czytania, którym często towarzyszą trudności w pisaniu;
dysortografia – trudności w komunikowaniu się za pomocą pisma, szczególnie w opanowaniu pisowni ( w tym błędy ortograficzne);
dysgrafia – trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma;
dyskalkulia – specyficzne trudności w uczeniu się matematyki.

Prof. Grażyna Krasowicz – Kupis w najnowszej publikacji „Nowa psychologia dysleksji” (Warszawa 2019) przytacza obowiązującą od 2022 r. definicję WHO: „ Dysleksja to istotne i trwałe trudności w nabywaniu umiejętności powiązanych z czytaniem, takich jak: poprawność czytania wyrazów, płynność czytania oraz czytanie ze zrozumieniem”.

Trudności te nie są spowodowane niepełnosprawnością intelektualną, osłabieniem widzenia czy słyszenia, zaburzeniem neurologicznym (afazja) ani zaniedbaniem środowiskowym. Dysleksja jest zazwyczaj powiązana z deficytem fonologicznym o podłożu językowym. Towarzyszą jej różne problemy językowe i komunikacyjne – trudności w rozszyfrowywaniu dźwięku lub języka mówionego.

Według Brytyjskiego Towarzystwa Psychologicznego „mamy do czynienia z dysleksją, kiedy dokładne i płynne czytanie słowa oraz/lub ortografia rozwijają się niekompletnie lub z dużą trudnością. Dotyczy to umiejętności czytania i pisania na poziomie słowa i sytuacji, kiedy problem jest poważny i uporczywy pomimo odpowiednich możliwości uczenia się” (w: Squiers G., McKeown S „Pomóż dziecku z dysleksją”. KE Liber Warszawa 2006).

Objawy dysleksji u dzieci

Czytanie

– głoskowanie czyli uporczywe wymawianie po 1 głosce (literze) a następnie ich składanie (synteza);

– dziecko czyta bardzo wolno, nierytmicznie, przekręca litery, sylaby i wyrazy, pomija je lub dodaje, pomija interpunkcję,; gubi miejsce, w którym czyta, czyta z wieloma błędami;

– niechęć do czytania;

– domyślanie się treści na podstawie kontekstu, niedokładne rozumienie przeczytanego tekstu;

– mylenie „podobnych” liter lub inaczej ułożonych w przestrzeni np.: b – d, m – n – u;

Pisanie

– nieprawidłowe rozplanowanie pisma na stronie;

– mylenie podobnych liter np.: b – d, g – y, e

– ę, mylenie wyrazów o podobnym układzie graficznym np. długi – drugi;

– błędy ortograficzne pomimo znajomości zasad;

– opuszczanie liter lub cząstek wyrazów;

– brzydkie pismo (niedociąganie lub wykraczanie za linię, litery o różnym nachyleniu);

– pismo lustrzane;

– pomijanie drobnych elementów: przecinków, kropek, znaków.

Funkcje słuchowo-językowe

– opóźniony rozwój mowy, wadliwa wymowa, błędy gramatyczne, przekręcanie wyrazów;

– trudności z wyodrębnieniem sylab i głosek ze słów, (zobacz > suwaki sylabowe)

– trudności z zapamiętywaniem nazw, wierszyków oraz materiału uporządkowanego w sekwencje np.: dni tygodnia, nazwy miesięcy,

– trudności z różnicowaniem podobnych głosek: z – s, b- p, k-g,

– trudności z zapamiętaniem i wykonaniem poleceń do ćwiczeń,

– trudności z odróżnianiem głosek nosowych „ą”, „ę” od grup dźwiękowych „on”, „om”.

Funkcje wzrokowe

– trudności z wykonywaniem układanek (puzzle), odtwarzaniem wzorów graficznych i odszukiwaniem różnic między obrazkami,

– mylenie liter podobnych lub inaczej ułożonych w przestrzeni: m – n, l – t – Ł, p – b – d.

– trudności z rozplanowaniem pisma w liniaturze i na stronie.

Orientacja w przestrzeni i w schemacie ciała; lateralizacja

– mylenie prawej i lewej strony, prawej i lewej ręki, trudności ze wskazywaniem kierunku,

[Geografia – słaba orientacja na mapie; strony świata, kierunki]

– pisanie oburęczne mimo prób ustalenia ręki dominującej.

– trudności na lekcji w-f oraz w wykonywaniu prac plastyczno-technicznych.

Motoryka i koordynacja wzrokowo-ruchowa

– nieprawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego, zbyt duży lub zbyt mały nacisk na ołówek,

– obniżona sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych,

– trudności z uczeniem się jazdy na rowerze, hulajnodze,

– trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów np. z zawiązywaniem kokardki

– trudności na lekcji w-f oraz w wykonywaniu prac plastyczno-technicznych.

Dysleksja u dzieci a matematyka

Ponad połowa uczniów z dysleksją ma problemy z matematyką. Występują u nich:

trudności w zapisywaniu liczb (jeśli uczeń myli b i d, to może mylić także 6 i 9),
trudności z rozpoznawaniem wartości miejsca, np. mylenie liczby 13,62 – z liczbą136,2,
trudności w przyswojeniu tabliczki mnożenia,
niski poziom umiejętności czytania utrudnia rozumienie zadań tekstowych,
źródłem trudności mogą być symbole, znaczenie pojęć: 15 – 8 to to samo, co „odejmij 8 od 15”. Uczeń może mieć problem, która liczba jest odejmowania od której,
problemy w geometrii (np. mylenie pojęć: wysokość, długość, szerokość, objętość), zmiana kierunku w rysunkach geometrycznych.

Uwaga! Równocześnie jest wielu dyslektyków, którzy osiągają znakomite wyniki w nauce matematyki i wykonują w pamięci bardzo trudne obliczenia.

Dysleksja u dzieci a uzdolnienia

U dyslektyków obserwuje się zwiększone zdolności artystyczne. Być może poprzez sztukę mogą bardziej wyrażać siebie. Posiadanie dysleksji może umożliwić niektórym młodym ludziom rozwinięcie wyjątkowych uzdolnień, dlatego, ze są oni zdolni lepiej przetwarzać niektóre rodzaje informacji. Najbardziej znani dyslektycy to: A. Einstein, A. Rodin, Tom Cruise (aktor).

Problemy emocjonalne dzieci z dysleksją

Doświadczanie niepowodzenia w czytaniu i pisaniu prowadzi do obniżenia motywacji a nawet do blokady emocjonalnej. To z kolei może być przyczyną unikania czytania i wysiłku wkładanego w doskonalenie tej umiejętności.

W ten sposób powstaje swoisty mechanizm błędnego koła. Niekiedy może dojść do blokady emocjonalnej – zadanie lezące w zakresie możliwości dziecka, może być ocenione jako zbyt trudne i wtedy w ogóle rezygnuje z jego wykonania, poddaje się.

Emocjonalne potrzeby dziecka z dysleksją są bardzo ważne. Dziecko potrzebuje wsparcia i odnalezienia swoich mocnych stron, aby mogło wzmocnić poczucie swojej wartości.

Przyczyny dysleksji u dzieci

Koncepcje biologiczne

Przyczynami dysleksji mogą być uszkodzenia lub opóźnienia dojrzewania centralnego układu nerwowego, powikłania podczas ciąży, urazy we wczesnym dzieciństwie.

Dysleksja może być uwarunkowania genetycznie (w rodzinie występuje u 20 – 30 % dzieci).

Przyczyną dysleksji może być nadprodukcja hormonu (testosteronu) w okresie prenatalnym. Nadmiar tego hormonu może spowodować zablokowanie rozwoju lewej półkuli mózgu, a w konsekwencji opóźnienie rozwoju mowy we wczesnym dzieciństwie.

Koncepcje psychologiczne

Przyczyną dysleksji mogą być zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych tzn. analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej, zaburzenia procesu lateralizacji, sprawności kinestetyczno-ruchowej i orientacji przestrzennej; mogą one występować w izolacji lub razem.

Dysleksja może być uwarunkowana nierównomiernym, nieharmonijnym rozwojem procesów poznawczych takich jak: uwaga, pamięć, myślenie, mowa. Opóźnienie to ma ograniczony zakres – nie jest więc opóźnieniem globalnym. Dysleksja może być spowodowana opóźnieniem rozwoju emocjonalno-uczuciowego, urazami psychicznymi.

Podsumowanie

Czynniki, które mogą być przyczyną dysleksji są różnorodne. Najogólniej rzecz biorąc, trudności w nauce czytania i pisania występują u dzieci o normalnej inteligencji, a są spowodowane nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego.

Wybrana bibliografia tematu:

Bogdanowicz M., Borkowska A., Model rozpoznawania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.
Bogdanowicz M., Bućko A., Czabaj R., Modelowy system profilaktyki i pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniom z dysleksją, Operon, Gdynia 2008.
Dąbrowska M., O dysleksji, Seminarium 2001, 2017
Krasowicz – Kupis G., „Nowa psychologia dysleksji” (Warszawa 2019),
Słupek K., Gdy dziecko ma problem z czytaniem, Harmonia, Gdańsk 2017
Squiers G., McKeown S. , „Pomóż dziecku z dysleksją”. KE Liber Warszawa 2006,

Opracowała Zuzanna Rzecka,

nauczyciel dyplomowany,

specjalista terapii pedagogicznej.